موسیقی سنتی ایرانی در موزه متروپولیتن نیویورک
برنامهی « شبی با موسیقی سنتی ایرانی»۱ در بزرگداشت موسیقی استاد الهی، در ۱۸ می ۲۰۲۴ در بخش آلات موسیقی ایرانی در موزه‌ی متروپولیتن نیویورک اجرا شد. در این برنامه متیو ملک و دارا افراز قطعاتی از موسیقی ایرانی را با سه‌تار و تمبک اجرا کردند. برخی از این قطعات توسط استاد بر روی تنبور پنج سیمی نواخته شده است. تنبور پنج سیمی از ابداعات استاد الهی است که تلفیقی است از تنبور و سه‌تار که استاد آنرا به سَبک سه‌تار می‌نواختند. این ساز نواهای موسیقی اصیل ایرانی را به نواهای موسیقی کُردی نزدیک می‌کند. در سی‌دی آبشار، استاد الهی دستگاه قطار را با استفاده از تنبور پنج‌سیمی می‌نوازد.
موسیقی عرفانی ایرانی در موزه متروپولیتن نیویورک
برنامهی « شبی با موسیقی عرفانی ایرانی»۱ در ۲۳ مارس ۲۰۲۴ در بخش آلات موسیقی ایرانی در موزه‌ی متروپولیتن نیویورک اجرا شد. جیسون دابنی مسئول این بخش درباره‌ی این برنامه توضیحاتی داد، سپس دکتر امانوئل دورینگ و دارا افراز قطعاتی از رپرتوار موسیقی استاد الهی را با تنبور و دف اجرا کردند.
استاد الهی، طنین تنبور، موسیقی باستانی ایران و مناطق دیگر
ایستگاه رادیویی «فرانس موزیک»۱ اخیراً۲ برنامهی مفصلی را به موسیقی استاد الهی و تأثیر عمیق آن بر دو موسیقی‌دان فرانسوی کِلِر آنتونینی۳ و رنو گارسیا فون۴ اختصاص داده است. این تأثیر به خصوص در آلبوم جدیدشان با نام «فرنگی»۵ نمایان است. در زیر گزیده‌ای ازاین برنامه می‌آید.
در این برنامه سفری کوتاه را با ساز تنبور آغاز می‌کنیم؛ سازی باستانی با دسته‌ای بلند که قدمت آن به ۶۰۰۰ سال می‌رسد. تنبور به اَشکال مختلفی در کشورهای چین، قزاقستان، خاورمیانه، افغانستان، ایران عراق، کردستان، ترکیه و کشورهای بالکان یافت می‌شود و در هر کشور بر حَسب شکل ظاهری‌‌اش صدای‌اش متفاوت است. در واقع، تنبور سازی است که اَشکال متنوعی به خود می‌گیرد، تا صدا، روح و معنویت بخش وسیعی از جهان شرق را منعکس کند.
فکر روشن، منطق عرفانی، نظر دقیق و قضاوت وجدانی ۱
استاد در کتاب برهان‌الحق، در پاسخ به سؤالی به جمله‌ی زیر اشاره کرده‌اند:
… اگر کتاب برهان الحق چاپ دوم را (از صفحه‌ی ۲۹ لغایت صفحه‌ی ۳۶) تحت مطالعه قرار داده و با آن فکر روشن و منطق عرفانی و نظر دقیق و قضاوت وجدانی که دارند در آن دقت فرمایند، کاملاً رفع اشکال و ایراد خواهد شد.
در ادامه به اختصار مفاهیم بالا شرح داده می‌شود.
فکر روشن به یک وضعیت ذهنی اشاره دارد که در آن فرد قادر به تفکر و ارزیابی درست و منطقی، بدون تعصب و عواطف افراطی است. افرادی که دارای فکر روشن هستند، معمولاً با ذهنی باز و آگاه و متکی بر براهین عملی مسائل را تجزیه و تحلیل می‌کنند و به دنبال راه حل‌های درست و منطقی می‌گردند. در مشی استاد الهی فکر روشن فرد را از فلسفه‌بافی، دنباله‌روی کورکورانه و خرافه‌پرستی دور می‌کند و می‌تواند از آن برای تجزیه و تحلیل مفاهیم معنوی بهره ببرد و در زمینه‌هایی مانند معنا و هدف زندگی تفکر عمیق‌تری داشته باشد. «برای پی بردن به اصل هر دین باید با دیده تحقیق و بدون حُبّ و بغض، آن هم با کمک سلوک و عرفان، عمل کرد تا بشود چیزی فهمید. هرچه دانش و معلومات زیاد بشود تعصب کم می‌شود، زیرا تعصب از جهالت است. وقتی معلومات زیاد شد، انسان به رشته تحقیق می‌افتد.» (آح۱ گ۴۵۷) «تعصب در اشخاصی است که نتوانند دلیل قانع کننده بیاورند.» (آح۱ گ۱۶۵) «تعصب بی جا و محبت بی جا جز این‌که حقیقت را ریشه‌کن کند چیز دیگری نیست.» (آح۲، ص ۳۵۰)
توکل
در این دوران، پدیده‌ای که ساخت‌های عظیم نظام معرفتی سیر کمال روحی را بیشتر سامان و شکل می‌دهد، «توکل»ی است که پایه‌اش بر ایمان به آن خدای زنده‌ای قرار دارد که هرگز نمی‌میرد. برای گذر از بحران‌ها و رسیدن به استقلال مورد نظر یکتا، چگونه به جریان فطری چنین «توکل»ی نزدیک‌تر شویم؟
هر چند تمامی امور باید از طریق کانال علّیت مناسب آن انجام شود، ولی هنگام گذر از کانال‌‌های علّی نباید علت‌العلل اصلی را از یاد برد. بدین معنا که علّیت را مستقلاً، موثر ندانیم، بلکه آگاه باشیم که استقلال، متعلق به یکتاست که برتر از همه اسباب و علل است. حتی زمانی که توانایی بر انجام کاری هست باز مؤثر اصلی را به یاد آوریم که هر آنچه در اطرافش صورت می‌گیرد به ذات او ارتباط می‌یابد.
حقیقت توکل؛ علم و آگاهی به این اصل است که «مؤثردر همه چیز یکتا است و بدون تأیید او، هیچ‌کس نه می‌تواند به او کمک کند و نه می‌تواند به او صدمه بزند. اگر اتفاق ناگواری هم برایش پیش بیاید می‌داند که نتیجه حتمأ به سودش خواهد شد و این‌گونه پیشامدها را به عنوان دروس معنوی از طرف او یا دارویی برای درمان روان و روحش یا پیش‌گیری از یک حادثه مهم‌تری تلقی می‌کند.» ( راهنمای عملی، ص ۲۰۵)
توکل همیشه خود را به عنوان واقعیتی کاملاً متفاوت از واقعیت‌های طبیعی متجلی می‌سازد به‌خصوص در جامعه‌ای که سنت‌های تقدیس یافته ضعیف شده است؛ فرزانگان واقف‌اند که اصل توکل، هنوز حضوری پررنگ در زندگی دنیوی دارد، زیرا از عمق وجود انسان نشئت می‌گیرد.
در شرح این مفهوم، استاد با نقل داستانی از زندگانی خود، نشان می‌دهد که چگونه اتفاقی نامطلوب منجر به نتیجه‌ای مطلوب می‌شود و با آوردن مثال ساده زیر مصداق روشنی از قانون توکل به خدا را به دست می‌دهد:
زبان روح
در تاریخ موسیقی به ندرت پیش می‌آید کسی هم در زمینه‌ی موسیقی نابغه باشد و هم شخصیتی معنوی و متفکری ژرف‌اندیش باشد. برای آشنایی با شخصیت استاد الهی می‌توان از مراجع زیر استفاده کرد: تألیفات او، یادداشت‌های باقی‌مانده از آموزه‌های شفاهی، تجربیات شخصی، موسیقی‌های ضبط شده از او و شواهد دست اول. تمامی این مدارک گواه بر این واقعیت است که استاد الهی نه تنها در نواختن موسیقی بلکه در سایر جنبه‌ها نیز شخصیتی استثنایی است. استاد خود می‌گوید: در دو چیز برایم فوت وقت نشد، تنبور و سلوک معنوی. او از کودکی و در تمام دوران زندگانی‌اش وقتی برای خود یا دیگران تنبور می‌نواخت تنها هدفی که در نظر داشت ارتباط با مبدأ و وارستگی کامل از تمام تعلقات دنیوی بود.
بررسی نظرسنجی
در نظر سنجی مربوط به سوال «آیا با گوش دادن فعال به موسیقی استاد، تأثیر ملموسی را تجربه کرده‌اید؟»
۸۱٪ شرکت‌کنندگان، پاسخ مثبت داده‌اند و به موارد مختلفی اشاره کرده‌اند که در زیر آمده است، برخی از این موارد در اکثر کامنت‌‌ها مشترک بوده‌اند و برخی نیر توسط تعدادی معدودی تجربه شده‌است.
۶٪ تأثیر ملموسی را تجربه نکرده‌اند و ٪۱۳ نیز به این موضوع فکر نکرده‌اند.
هدف از این نظر سنجی، تأکید بر الویت یک تجربه خاص نیست، بلکه ایجاد انگیزه برای گوش دادن فعال به موسیقی استاد و بهره بردن از آن است.
– قوی‌تر شدن توجه و تمرکز به مبدأ حتی در مکان‌های شلوغ
– کم‌رنگ‌تر شدن اثرات دنیای مادی، توجه کمتر به پوچیات، موفقیت بیشتر در پس راندن افکار پارازیتی
– انگیزۀ بیشتر برای عمل به اخلاقیات، توجه بیشتر به رفتار و اعمال روزانه
– توجه بیشتر به نقاط ضعف و تمایل به مبارزه با آنها
– الویت بیشتر برای معنویات قائل شدن
– تشویق شدن برای انجام کارهای خیر و مثبت
– قوت قلب و احساس پشتیبان داشتن
– انرژی مثبت و احساس شوق و نشاط، آرامش اطمینان‌بخش، احساس مثبت و دلگرمی
– مؤثر بودن در تسکین اندوه حتی در سوگواری
– تقویت انرژی جسمانی بیشتر برای انجام کارهای روزمره
– کم شدن تمایل و شوق به شنیدن موسیقی‌های دیگر
– اُنس به موسیقی استاد و احساس کِسل بودن در صورت گوش ندادن
– برقراری یک رابطه درونی
– تفکر بیشتر درمورد شخصیت استاد
– احساس این که این موسیقی با شخص صحبت می‌کند
– بهبود در وضعیت سلامتی
– بهبود کیفیت خواب
– بهبود کیفیت یادگیری و بیشتر شدن توجه و سرعت درک مطالب
– تربیت گوش برای گوش دادن به موسیقی با صدای ملایم