سازهای استاد الهی

12 آوریل, 2019
 
موزه متروپولیتن نیویورک در سال ۱۳۹۳ش، با برگزاری نمایشگاهی به نام «تنبور مقدس: هنر استاد الهی» برای اولین بار به معرفی موسیقی استاد و نقش او در تعالی هنر تنبور در هر دو زمینۀ فن و اجرا پرداخت. بنا بر آمار این موزه بیش از ۱۰۰۰۰۰نفر از کشورهای مختلف جهان از این نمایشگاه دیدن کردند، همزمان رسانه‌های جمعی مقاله‌های مختلفی در این زمینه نوشتند.


در ماه فروردین ۱۳۹۷ش، موزه متروپولیتن یکی از تنبورهای استاد را در بخش گالری آلات موسیقی که به تازگی بازگشایی شده بود، قرار داد. در کنار این ویترین ویدیوی کوتاهی در مورد هنر استاد الهی به طور مرتب پخش می‌شود.







در ماه اسفند ۱۳۹۷ش، ویترین تازه‌ای در همین موزه از سازهای استاد الهی در تالار جدید آلات موسیقی که به تازگی افتتاح شده است، اضافه شد. این ویترین که در مرکز این تالار قرار گرفته منحصراً به سازهای استاد الهی: تنبور پنج‌سیمی، سه‌تار، دف و چُگور اختصاص داده شده است.






جزئیات نوشتاری هر یک از سازها که در کنار آنها قرار داده شده به شرح زیر است:

تنبور پنج سیمی: سازنده، خداوردی (اواخر قرن۱۹-۲۰)، ۱۹۴۰ م(۱۳۱۸ش). ساخته شده از چوب توت، گردو، سیم به‌علاوۀ ریسمان برای آویزان کردن آن.

با ابداع این تنبور پنج سیمی استاد الهی توانست رپرتوار مقدس تنبور را با موسیقی سنتی ایرانی در هم بیامیزد. بدنه و گردن این تنبور کمی بزرگ‌تر می‌باشد. سیم‌های دو ردیف اول آن به سبک ساختار تنبور و دو سیم بعدی – یکی هماهنگ با تناوب فرکانس بالا و دیگری با اکتاو زیر – مانند ساختار سه‌تار می‌باشد.


سه‌تار: سازنده رمضان شاهرخ، (قرن بیستم) ۱۹۵۳ م (۱۳۳۲ش). ساخته شده از چوب توت، گردو و سیم.

سه‌تار در حدود قرن پانزدهم ساخته شد ولی به مرور زمان تا قرن بیستم دارای چهار سیم شد. از سه‌تار در رپرتوارهای سنتی و همراهی با آواز استفاده می‌شود. این مدل غیر معمول که صفحۀ پشت آن صاف است برای مسافرت ساخته شده است. استاد الهی با این سه‌تار می‌توانست سونوریتی‌های (صدادهی) متفاوتی ایجاد کند. با این‌که اندازۀ آن کوچک بود ولی در دست او سازی پر قدرت می‌شد.


دف، حدود ۱۹۱۵م (۱۲۹۴ش) ساخته شده از چوب، پوست بز، و فلز.

ساز‌های کوبه‌ای قاب‌دار در تمام دنیا برای تقویت صدا و تقویت دیگر سازهای موسیقی در انواع موسیقی‌های مقدس و سکولار استفاده می‌شود. دف، ساز اصلی در گروه‌های موسیقی سنتی در آسیای غربی به شمار می‌آید. طنین (تمبر) و تُن‌های مختلف همراه با ریتم‌های پیچیدۀ آن می‌تواند در ایجاد حالات مراقبه و جذبه موثر باشد.


چُگور با امضای سید علی (استان آذربایجان)؛ حدود ۱۹۳۶م‌ (۱۳۱۵ش)، ساخته شده از چوب توت، استخوان گاو، و صدف.

چُگور در درجۀ اول سازی است قومی در میان اقوام آذری‌ عاشیق (نغمه سرایان سیاری که آواز می‌خوانند). چگور بیشتر برای بالاد ( تصنیف‌) و قطعات موسیقی با همراهی ضرب استفاده می‌شد. تعداد سیم‌ها در این ساز متفاوت است و می‌تواند تا ۹ ردیف به صورت سه گروه سه ردیفی قرار بگیرد. این ساز که به طور عمده در آذربایجان غربی استفاده می‌شود دارای دو گروه دو ردیفی و یک گروه سه ردیفی است.