فضیلت

1 اکتبر, 2012
 
نویسنده: گروه نویسندگان سایت ای استاد الهی

فضیلت به طور خلاصه به معنی ویژگی‌های صفاتی متعادل و دائمی است.

هدف از معنویت سیرکمال روح است. اما کمال روح به چه معنایی است؟ از دیدگاه اخلاقی، کمال روح تغییر جوهر روح همراه با رشد تمامی فضیلت‌های انسانی در خود است. چنین تغییری خود به خود انجام نمی‌شود. بلکه شخص باید ابتدا پرورش فکر صحیح درباره‌ی مفهوم فضیلت داشته باشد تا بتواند آن را در خود پرورش دهد.

فضایل، بر خلاف عیوب، خصلت‌ها یا خصوصیت‌‌های اخلاقی‌ای هستند که انسان‌ را به سوی نیکی سوق می‌دهند. ولی این جمله، فقط از واژۀ «خصلت» به جای واژۀ «فضیلت» استفاده کرده و هنوز معنای عملی فضیلت را توضیح نمی‌دهد. برای این منظور باید فهمید، فضایل چگونه با اعضای ساختار روحی مطابقت می‌کنند. در کتاب طب روح، دکتر الهی با در نظر گرفتن این شرایط به بررسی این موضوع می‌پردازد.

دکتر الهی در این کتاب، روح را یک ارگانیزم روحی روانی توصیف می‌کند که در آن، چهار سیستم یا قوۀ بزرگ صفاتی (عقل، قوۀ شهویه، قوۀ غضبیه، قوۀ وهمیه) وجود دارد. از ترکیب این سیستم‌ها، ویژگی‌های صفاتی به وجود می‌آیند که اگر به حال خود رها شوند باعث عدم تعادل کارکردی می‌شوند و عیوب و نقاط ضعف مانند غرور، خودخواهی، طمع، حسادت و غیره را ایجاد می‌کنند. هر گاه موفق شویم در کارکرد یکی از ویژگی‌های صفاتی تعادلی دائمی ایجاد کنیم، این صفت به چیزی تبدیل می‌شود که به آن فضیلت می‌گوییم. مثلاً سخاوت هنگامی به فضیلت تبدیل می‌شود که فرد بدون افراط (ولخرجی و اسراف) و تفریط( بخالت و خست) بخشش کند. واژۀ فضیلت مشخص کنندۀ تعادل کارکردی دائمی در یک ویژگی صفاتی است که سبب می‌شود انسان با در نظر گرفتن آنچه خوب و صحیح است رفتاری متعادل داشته باشد. فضیلت علاوه بر اینکه سرچشمه‌ی نیکی است، برای کسی که آن را کسب کرده ، منبع آرامش و خوشی است.

این مفهوم، با اینکه تا حدودی یادآور نظریۀ ارسطوست، اما به سبب انگیزه‌ای که ما را به سوی کسب فضایل سوق می‌دهد از آن متمایز است. گرچه با عمل مکرر به یک فضیلت خاص، آن فضیلت در شخص ایجاد می‌شود(با رفتاری سخاوت‌مندانه، فرد سخاوتمند می‌شود) اما چه عاملی انگیزه می‌دهد که به طور مداوم و برخلاف طبیعت‌مان عمل کنیم و فضیلتی را در خود پرورش دهیم که آن را کسب نکرده‌ایم یا هنوز مستعد آن نیستیم؟ دکتر الهی در پاسخ به این سؤال می‌گوید: تنها ایمان، یا به طور دقیق‌تر میل صادقانه به جلب رضایت مبدأ به ما امکان می‌دهد چنین انگیزه‌ای را برای مدت طولانی در خود پرورش دهیم. چنین نیتی به ما امکان می‌دهد انرژی فراعلی یا انرژی الهی را (که بدون آن عمل مداوم به یک فضیلت غیرممکن است) دریافت کنیم.

در اینجا باید اضافه کرد که در کتاب طب روح، در الگوی پرورش اخلاقیات، هیچ فضیلتی نمی‌تواند بدون تأیید الهی برای همیشه در روح ثبت شود. وقتی یک فضیلت تأیید الهی را دریافت کند به ملکۀ فاضله ( طبیعت ثانوی) تبدیل می‌شود و دیگر هیچ وسوسه‌ای نمی‌تواند آن را خدشه‌دار کند.