فایده رساندن، نوعدوستی(قسمت اول)

18 می, 2010
 
نوشته: فردریک پرو

«هر چیزی در این دنیا اعم از جماد و نبات و حیوان و انسان یک فایده می‌برد و باید یک فایده برساند و غیر از این درست نیست.» ( استاد الهی)

استاد الهی در بحث «علت وجودی» مخلوقات، هم بُعد مادی زندگی موجودات، یعنی نقش هر یک از آنها را در اکوسفر و تنازع بقا در نظر می‌گیرد و هم به بُعد معنوی زندگی موجودات توجه دارد که مبتنی است بر شرکت در حرکت سیرکمال در طی زندگی در کره‌ی خاک. این دو بُعد از زندگی موجودات در ارتباط تنگاتنگ با یکدیگر می‌باشند تا موجود بتواند در طول زندگی‌های متوالی خود سیرکمال کند.

به عنوان مثال، گیاه در اثر فتوسنتز،  اکسیژن لازم را برای حیات موجودات تولید می‌کند و با تبدیل انرژی خورشید به انرژی ارگانیک، در تهیه‌ی عناصر غذایی لازم شرکت می‌کند و مرحله‌ی اول زنجیره‌ی غذایی را تشکیل می‌دهد. در این فرایند گیاه به مجموعه‌ی اکوسفر «فایده می‌رساند». از طرفی، ضمن این فرایند از آنچه برای حیاتش لازم است از جمله نور خورشید، مواد معدنی، آب و… استفاده می‌کند و خود نیز « فایده می برد». از جنبه‌ی معنوی نیز روح نباتی گیاه، با انجام وظایفش در طول زندگی گیاهی، و رسیدن به کمال خود «فایده ‌می‌برد» و از طرفی در ایجاد روحی در سطح بالاتر شرکت می‌کند  و به این ترتیب به اکوسفر کلی مادی ـ معنوی «فایده می‌رساند».

چرا این اولین مقاله از سری مقالات مربوط به نوعدوستی را با این مقدمه شروع کردیم؟ از نظر استاد الهی، نوعدوستی نیز از طریق واکنشی «ارگانیک» انجام می‌گیرد که قابل قیاس با فتوسنتز می‌باشد. انسان بیش از سایر موجودات از عناصر و امکانات اکوسفر زمینی بهره‌مند می‌شود. با در نظر گرفتن این موضوع، انسان چه فایده‌ای می‌تواند برساند یا به عبارتی دیگر چه فایده‌ای باید برساند؟ شاید بتوان گفت: « باید با کمتر ضرر رساندن شروع کند!»

جمله‌‌ی که در ابتدای مقاله نقل شد، تعریفی از نوعدوستی به دست  می‌دهد که مفهوم آن فایده رساندن به دیگران است. منظور از دیگران در ابتدا، انسان‌های دیگر است، ولی در واقع شامل تمام مخلوقات می‌شود. در این تعریف،  نوعدوستی برای انسان نوعی ضرورت و وظیفه محسوب  می‌شود، که نادیده گرفتن آن  یا به عبارتی خودخواهی نوعی اختلال در روند معنوی دنیا ایجاد می‌کند، به این معنی که موجودی فایده می‌برد بی‌آنکه فایده برساند و این نمایانگر اختلال درونی در موجود است، یعنی انگیزش‌های خودخواهانه یا به‌طور کلی نفس‌ اماره بر او مسلط شده است.

مفهوم نوعدوستی به عنوان عملی لازم، موضوع تازه‌ای نیست. این مفهوم از دیرباز در فلسفه‌ی اخلاق وجود داشته است و به طور ساده  می‌توان آن را  تحت عناوین زیر مطرح کرد:

– نوعدوستی به عنوان فضیلتی که باید در خود ایجاد کرد و آن را پرورش داد. این فضیلت انسان را  در تحقق بخشیدن انسانیت در  خود  و رسیدن به رستگاری یاری می‌دهد.

– نوعدوستی به نحوی شرایط لازم  برای حفظ اجتماع را ایجاد می‌کند (و این نشان می دهد که ما ذاتاً حیواناتی اجتماعی هستیم).

– نوعدوستی ای که برحسب وظیفه انجام می‌شود و در مقابل نوعدوستی از روی شفقت قرار می‌گیرد که ناشی از احساس عشق به همنوع است.

– در آخر، برخی روشنفکران، نوعدوستی را توهمی تلقی می‌کنند که توسط مستمندان به توانگران  تلقین و تحمیل شده است، یا ناشی از امیال سرخورده ای است که در ضمیر نا خودآگاه باقی مانده، و یا حتی نوعی خودخواهی ریاکارانه می‌باشد.

نوآوری تفکر استاد الهی در مورد مفهوم نوعدوستی از این نظر است که  با در نظر گرفتن تمامی این  نکات از آنها نیز فراتر می‌رود. بدین معنی که در عمل نوعدوستی،  شرایط عملی انجام نوعدوستی و اثرات آن بر روح در نظر گرفته می‌شود. از این‌رو موارد متعددی از نوعدوستی و حالت‌های آن  بر حسب شرایط و اثرات آن نتیجه می‌شود:

– شرایطی که ابتدا مبتنی است بر احساس فرد، حالت درونی او، انگیزه های او، و مجموعه‌ی صفات انسانی‌ای که برای به فعل در‌آوردن نوعدوستی به‌کار می‌گیرد. و در مرحله‌ی بعد مربوط می‌شود به بررسی موقعیت‌های مختلف و روابط بین افراد مانند دَین های اخلاقی که شخص بر گردن دارد، مواردی که در چارچوب حق و وظیفه قرار می‌گیرد… .

– از مجموع این شرایط ارزش نوعدوستانه‌ی یک عمل برآورد می‌شود که تعیین کننده‌ی میزان اثرات مثبت آن (پختگی روح ، سیر کمال،  جذب انرژی الهی، و به‌خصوص رشد فضیلت نوعدوستی) بر فردی است که به  نوعدوستی اقدام  می‌کند .

برای نتیجه گیری ازسری مقالات در مورد نوعدوستی، دو موضوع مهم زیر را باید در نظر گرفت:

– نوعدوستی یعنی فایده رساندن به دیگران، همانگونه که گیاه عمل فتوسنتز را انجام می‌دهد. چنین برداشتی از نوعدوستی راه‌های عملی متعددی را  برایمان باز می‌کند و در هر لحظه از روز می توانیم از خود سؤال کنیم چطور می توانم برای دیگران مفید باشم. این سؤال ساده که صادقانه از خود می‌پرسیم، امکانات وسیعی را برای  عمل به نوعدوستی پیش روی ما قرار می‌دهد.

– شرایط به انجام رساندن یک عمل، تعیین کننده‌ی نتیجه‌ی معنوی‌ای است که انسان نوعدوست از عملش می‌گیرد. به طور خلاصه آیا فایده رساندن به دیگران برای کسب فایده‌ی معنوی ضد و نقیض به نظر نمی رسد؟

در هفته‌های آینده در سری مقالات نوعدوستی، مقاله‌ای در مورد داستان «سامریِ نیکوکار» خواهیم داشت که در جامعه‌ی غرب، خود تعریفی از نوعدوستی بوده و همچنان نمونه‌ی نوعدوستی محسوب می‌شود. در داستان «سامریِ نیکوکار» مفاهیم متعدد نوعدوستی را بررسی خواهیم کرد.


برگرفته از سایت e-ostadelahi.fr