سامریِ نیکوکار، نوعدوستی(قسمت دوم)

29 می, 2010
 
نوشته: فردریک پرو

روزی میان حضرت مسیح با یک عالم شرع، در مورد اینکه چگونه می‌توان « وارث زندگی ابدی شد؟ » بحثی درگرفت. این  بحث تحت عنوان «سامریِ نیکوکار» در انجیل لوقا به ترتیب زیر آمده است:  عالم شرع طبق آیه‌ی تورات می‌گوید: «همنوع خود را همچون خود دوست بدار» (۱۹ – ۱۸ ). سپس از  مسیح درباره‌ی معنای واژه‌ی «همنوع» سؤال می‌کند. حضرت مسیح داستان زیر را  تعریف می‌کند:

« مردی از اورشلیم به اریحا می‌رود. در راه  راهزنان به او حمله می‌کنند و او را به شدت کتک می‌زنند و بعد از سرقت تمام دارایی‌اش او را به‌حال خود رها می‌کنند. کشیشی که از آن راه می‌گذشته، با مشاهده‌ی مرد مجروح، بدون توقف به‌ راه خود ادامه می‌دهد. بعد از آن یک کاهن  یهودی از آنجا می‌گذرد و  او هم مانند کشیش به راه خود ادامه می‌دهد. سپس یک مسافر سامری از آنجا گذر می‌کند. او با دیدن مرد مجروح متأثر شده و با دلسوزی زخم‌هایش را با شراب و روغن شستشو داده و آنها را می‌بندد و بعد او را با مَرکب خود به مهمان‌خانه‌ی سر راه می برد و در آنجا از او مراقبت می‌کند. روز بعد هم دو سکه‌ی نقره به صاحب مهمان‌خانه می‌دهد و به او سفارش می‌کند: « تا بازگشت من از این مجروح مواظبت کن، هر چه اضافه بر این مبلغ خرج او کردی بعد از برگشت به تو بازخواهم گرداند». حضرت مسیح بعد از نقل این حکایت از عاِلمِ شرع می‌پرسد: « به نظر تو کدام یک از این سه رهگذر با شخصی که به‌دست سارقین افتاده بود همدردی کرد؟» عالم شرع می‌گوید: « آن کسی که نسبت به او شفقت داشت.» عیسی به او می‌گوید: « تو هم مانند او رفتار کن.»( انجیل لوقا ۱۰- ۲۹ ـ۳۷)

خصوصیات سامریِ نیکوکار

با بررسی  رفتار سامری مشاهده می‌کنیم که نوعدوستی او چندین ویژگی دارد:

ـ از خودگذشتگی و فداکاری‌های سامری بسیار با ارزش است. او کار و مسافرت  خود را کنار می‌گذارد و وقت زیادی را صرف  کمک به رهگذرِ ناشناس می‌کند. برای رسیدگی به او متحمل پرداخت هزینه‌ای می‌شود و از هیچ کمکی دریغ نمی‌کند ( مثلاً استفاده از مَرکب خود برای حمل او). او تمامی این کارها را برای فردی ناشناس انجام می‌دهد در حالی‌که نه دَینی نسبت به او دارد و نه حتی توقع جبرانی از جانب او.

ـ با درنظر گرفتن این موضوع که شخص مجروح احتمالاً یهودی است، یعنی از قومی که با جامعه‌ی سامری در خصومت‌‌اند، تأثیر این عمل بی‌ریا به منتهای اهمیت خود می‌رسد، یعنی عملِ نیکِ سامری از حد تعصبات قبیله‌ای و محلی فراتر می‌رود. نوعدوستی او از مرزها می‌گذرد و به ایده‌ی جهانشمولی نزدیک می‌شود که در آن نگرش منفی به بیگانه معنایی ندارد.

ـ در عمل نیکِ سامری، جزئیات دیگری نیز قابل توجه است از جمله آنکه سامری به رساندن آن مرد به یک محل امن اکتفا نمی‌کند،  بلکه عمل نیکِ خود را به طور تمام و کمال و با تمامی امکاناتی که در اختیار دارد انجام می‌دهد. شاید بارزترین نکات این داستان را بتوان مداوای جراحات مجروح، پرداخت مخارج و پیش‌بینی برای کمک‌های احتمالی در نظر گرفت. در واقع او از صمیم قلب و تا آنجا که در توان دارد کمک می‌کند.

ـ منشأ این نوعدوستی احساس شرافت است. عبارتِ « از دیدن او متأثر می شود» که در انجیل به آن اشاره شده، نشان دهنده‌ی حضور این حس شرافت در سامری و غیبت آن در دو رهگذر دیگر است. و همین احساس او را از آنها متمایز می‌کند. این احساس، که علاقه به دیگران است، انگیزه‌ی نوعدوستی را ایجاد می‌کند که در انجیل تحت عنوان محبت به همنوع از آن یاد شده است.

چرا کشیش مسیحی و کاهن یهودی با آگاهی به حال مرد مجروح به او اعتنایی نکردند؟ علت این بود که کشیش و کاهن، مجریان امور شرع بودند، و برای آنها آلوده شدن به خون، ایراد شرعی داشت. در عوض،  سامری خود را در چارچوب قوانین خشک شرعی محدود نکرد. حضرت عیسی به تقدم نوعدوستی یعنی ندای قلب بر رعایت قوانینِ شرعِ صرف، تأکید می‌کند. پس برای کسانی که  می‌خواهند «وارث زندگی ابدی شوند» رعایت پیام اصلی انجیل در تقابل با پیام ظاهری آن ارجحیت دارد.

توجه به دیگران
یکی از خصوصیات مهم سامری نیکوکار، توجه به دیگران است. برای درک بهتر این مفهوم، تجربه‌ی زیر را درقالب داستان سامری نیکوکار به‌صورتی که دانیل گولمن۱ در کتاب «پرورش هوشمندانه روابط انسانی»۲ آورده در نظر می‌گیریم. (فصل چهارم: نوعدوستی،غریزه)

۱ ـ چهل دانشجوی دانشکده‌ی الهیات مورد آزمایش قرار گرفته‌اند، به هر یک از آنها مبحثی از انجیل برای مطالعه و تحقیق داده شده است. یکی از مباحث، داستان سامری نیکوکار است که به نیمی از دانشجویان داده شده است.

۲ ـ در این آزمایش، تمامی دانشجویان در سر راه خود با مردی که  بر زمین افتاده و نالان است، برخورد می‌کنند. البته هیچیک از آنها نمی‌دانند که این برخورد از قبل برنامه‌ریزی شده.

۳ ـ از ۴۰  دانشجو، ۲۴ نفر آنها توقف می‌کنند. که البته موضوع مورد تحقیق این افراد نقشی در توقفشان نداشته است، زیرا افرادی با وجود اینکه در مورد داستان سامری تحقیق می‌کرده اند، به مردی که بر زمین افتاده بود توجهی نکردند،  این  عکس‌العمل نشان می‌دهد که تفکر طولانی روی  یک مطلب، لزوماً سبب رفتار به‌خصوصی در آن جهت نمی‌شود.

۴ ـ از ۱۰ نفر که فکر می‌کنند برای رسیدن به برنامه‌ی خود تأخیر دارند، فقط یک نفر توقف می‌کند. از ۱۰ نفر که فرصت کافی دارند، فقط ۶ نفر توقف می‌کنند.

بنابراین میزان نگرانی دانشجویان در موفقیت در ارائه مبحث‌شان ( و میزان نگرانی از دیر رسیدن) در انجام  نوعدوستی مؤثر است. در ضمن، آن دسته ای که روی داستان سامری کار کرده اند،  از مرحله تئوری فراتر نرفته‌اند.

گولمن نتیجه می‌گیرد: عمل نوعدوستی، هنگامی میسر می‌شود که ما زمانی را برای «توجه به ‌دیگران» اختصاص دهیم. هنگامی می‌توانیم  برای دیگران دلسوزی کنیم که به آنها توجه کنیم و در مقابل‌شان احساس مسؤلیت کنیم، در چنین حالتی است که یک حلقه‌ی عاطفی ما را به عمل نیک تشویق می‌کند. مشکل انسان امروزی این است که در اثر فشارها و پیش‌داوری‌های زندگی روزمره دچار «خلسه‌ی تمدن» شده است و بدین ترتیب توجه‌اش را که مولد این حلقه‌ی عاطفی و درنتیجه عمل به نوع‌دوستی است از دست داده است. از نظر گولمن، نیکی، فعالیتی غریزی است.

نتیجه

در زیر خلاصه‌ای از مجموعه‌ی صفات انسانی که منجر به نوعدوستی می‌گردد، ارائه می‌شود:

(برای بزرگتر شدن تصویر زیر می توانید روی آن کلیک کنید)

در خاتمه برای نتیجه گیری از این مقاله، در مورد نوعدوستی دو عامل مهم یاد‌آوری می‌شود:

ـ عمل به نوعدوستی چندین صفت انسانی و به‌خصوص صفاتی را که فوقاً اشاره شد، گرد هم می‌آورد: از خود گذشتگی، دقت در جزئیات، احساس شرافت، جهانشمولی و قبل از همه  توجه به دیگران. شما در خود این الزامات نوعدوستی را چطور تجزیه و تحلیل می کنید؟

ـ برداشت شنونده، از اصطلاح «سامری نیکوکار» در گفتگو‌های روزمره:  اصطلاح «سامری نیکوکار» به عنوان سمبلِ انسان خیرخواه و فریادرس آورده می‌شود. این اصطلاح  در عین حال که مفهوم مثبت و خوشایندی را در بردارد، می‌تواند طعنه آمیز نیز باشد، زیرا در آن مفهوم ساده لوحی نیز مستتر است، مفهومی که تا حدی به شعار پیشاهنگان شباهت دارد. کاربرد این شعار بی‌تجربگی و امکان مورد سوء استفاده قرار گرفتن توسط کلاهبرداران و شیادان را تداعی می‌کند. این مفهوم طعنه آمیز و بدبینانه که در زبان روزمره‌ی فرانسه وارد شده، به شخصیت سامری نیکوکار، رنگی دوگانه می دهد. آیا این دوگانگیِ مفهوم، مانعی و محدودیتی را در راه نوعدوستی ایجاد نمی‌کند ؟

در مقاله‌های آینده فضیلت نوعدوستی از دیدگاه استاد الهی، به همراه چند تجربه از زندگی او، نگاشته می‌شود.


برگرفته از سایت e-ostadelahi.fr


*************************

۱- نویسنده و روان‌شناس معاصر امریکایی
Cultiver l’Intelligence Relationnelle -۲