بزرگداشت سازی با چند سیم محدود با قدرت یک سمفونی

21 سپتامبر, 2014
 
خلاصۀ مقالۀ نیویورک تایمز در مورد نمایشگاه استاد الهی

OE2بیشتر عارفان ابتدا در اجتماع زندگی می‌کردند و سپس از آن کناره می‌گرفتند، اما استاد الهی ( ۱۲۷۵- ۱۳۵۳)، فیلسوف و موسیقیدان برجسته، خلاف این راه حرکت کرد. او دوران کودکی خود را در عزلت سپری کرد و هم‌زمان مهارت خود در نواختن تنبور را در کنار تنبورنوازانی همچون پدرش کامل کرد. سپس، چند سال پس از درگذشت پدر، به تهران آمد و بعدها به حرفۀ قضاوت پرداخت و در پایه‌گذاری سیستم جدید قانون‌گذاری ایران نقشی موثر داشت.

تنبور، سازی است که قدمتش به ۵۰۰۰ هزار سال می‌رسد و به اَشکال متعددی وجود داشته است. این ساز از قرن هفتم هجری در جمع‌های اهل حق نواخته می‌شد و مقدس به شمار می‌آمد. استاد الهی با ابداعات پُرشمار خود در تنبور، آن را احیا نمود.

موسیقی استاد الهی به طور خارق‌العاده‌ای مدرن و بی قاعده و در عین حال زیبا و منسجم است و از ساختاری چنان پیچیده و پولیفونیک برخوردار است که گویی سازهای متعددی هم‌زمان در حال نواختن می‌باشند.

در حال حاضر، دستاوردهای استاد الهی به صورت نمایشگاهی با نام « تنبور ساز مقدس، هنر استاد الهی» در موزۀ متروپلیتن ارائه شده است و در تاریخ ۱۵ شهریور نیز برنامه‌ای در بزرگداشت موسیقی استاد الهی در موزۀ متروپلیتن برگزار شد.

استاد الهی به حرفۀ قضاوت اشتغال داشت و جز در جمع‌های معنوی و خانوادگی از نواختن در محافل عمومی یا رادیو خودداری می‌کرد. تنبور علی‌رغم سابقۀ هزار ساله‌اش، به جز در این محافل کوچک شهری و جمع‌های معنوی در مناطق روستایی، سازی ناشناخته بود.

استاد الهی با ابداع مضراب یگانۀ خود توانایی این ساز را به سازی کوبه‌ای و ملودیک افزایش داد. نوای تنبور او « مشابه طبل با نت می‌باشد.»

در موزه متروپلیتن، بعضی از سازهای متعلق به استاد الهی و سازهای دیگر از جمله سازهای بادی و سیمی عتیقه در کنار تعدادی نسخه‌های دستنویس، یادداشت‌های موسیقایی و لباس قضایی استاد به نمایش گذاشته شده‌اند. همچنین ملاقه‌ای چوبی می‌بینیم که نمادی است از تنبور کوچکی که در بچگی برای او درست شده بود تا دست‌های کوچکش بتوانند به پرده‌های ساز برسند.

استاد الهی در یک روستای کُرد در غرب ایران متولد شد، او زیر نظر پدرش حاج نعمت‌الله که عارف و موسیقی‌دانی برجسته بود تعلیم یافت. استاد الهی تحت تأثیر موسیقیدانانی که از مناطق مختلف از جمله پاکستان، هند، ترکیه و آسیای مرکزی به دیدار پدر می‌آمدند قرار گرفت و تکنیک زیبای آنها را جذب کرد و سپس آن را به روش خود بیان کرد به طوری که در سن ۹ سالگی استاد این ساز محسوب می‌شد.

نو‌آوری‌های استاد الهی روی ساز تنبور شامل گسترش تکنیک استفاده از ۵ انگشت هر دست به جای ۴ انگشت به همراه حرکت چرخشی انگشتان دست راست است. او با اضافه کردن سیم سومی به تنبور، به آن قابلیت ایجاد ضرب‌های آکوستیک را داد. نوآوری های او توأم با بدیهه‌سازی‌هایش باعث ایجاد اصواتی با بافت و پلیفونی غنی‌تری شده است.

استاد الهی، در دوران زندگانی‌اش رپرتواری از ۷۵ سبک و ۱۰۰ ملودی و ذکر را ایجاد کرد که زیربنای بدیهه‌سازی‌هایش بودند.

موزۀ متروپلیتن هم‌زمان با دوران نمایشگاه، یک دفترچۀ سی دی از موسیقی استاد الهی را منتشر کرده است که متعلق به سال‌های دهۀ شصت و هفتاد می‌باشد، یعنی زمانی که استاد در جمع خصوصی می‌نواخته است.

کِنت مور مدیر بخش موسیقی موزه می‌گوید: «موسیقی در واقع برای مدیتیشن و ارتباط با متعالی است.» « از جنبۀ موسیقی شناسی، برای تطبیق دادن خود با موسیقی زمان لازم است، هر چه بیشتر به موسیقی گوش می‌دهم، بهتر متوجه تغییرات ظریف آن از جمله ریتم و آهنگ و جنبه‌های ظریف‌تر آن حتی طنین آن می‌شوم.»


برای تصویر کامل روی عکس کلیک نمایید.